αλέξανδρος

I

Όνομα μυθολογικών προσώπων.

1. Άλλο όνομα του Πάρη που του δόθηκε επειδή, όταν ήταν μικρός, βοήθησε στη διάσωση των κοπαδιών από επιδρομή ληστών «αλεξήσας ποίμνια», παρέχοντας δηλαδή σε αυτά προστασία.

2. Γιος του Ευρυσθέα, που σκοτώθηκε στον πόλεμο του πατέρα του εναντίον των Αθηναίων.

II

Όνομα έξι βασιλιάδων της Μακεδονίας.

1. Α. Α’ ο Φιλέλλην (498 – 454 π.Χ.). Ενώ βασίλευε ακόμα ο πατέρας του, οι Πέρσες είχαν εξαναγκάσει σε υποτέλεια το βασίλειο της Μακεδονίας. Απέκτησε πανελλήνια φήμη κατά τους Περσικούς πολέμους, οπότε, αν και αναγκάστηκε να ακολουθήσει τον Ξέρξη ως σύμμαχος, βοήθησε με κάθε τρόπο τους Έλληνες. Έκανε λαμπρά αναθήματα στους Δελφούς και στην Ολυμπία και οι Αθηναίοι τον ανακήρυξαν πρόξενο.Υπέταξε τους Λυγηστές, Ορέστες και Ελυμιώτες.

2. Α. B’ (4ος αι. π.Χ.). Γιος του Αμύντα B’, ανέβηκε στον θρόνο της Μακεδονίας το 369 π.Χ. Ο Πτολεμαίος ο Αλωρίτης, με τη βοήθεια της δόλιας μητέρας του Α., Ευρυδίκης, δολοφόνησε τον Α. B’ και κατέλαβε τον μακεδονικό θρόνο.

3. Α. Γ’. Βλ. λ. Αλέξανδρος ο Μέγας.

4. Α. Δ’ (Βαβυλώνα 323 – Αμφίπολις 311 π.Χ.). Γιος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της Ρωξάνης. Γεννήθηκε μετά τον θάνατο του πατέρα του και ανακηρύχτηκε βασιλιάς από τον στρατό. Βρέθηκε στο επίκεντρο σκληρών δυναστικών διενέξεων και σφοδρών συγκρούσεων μεταξύ των στρατηγών του πατέρα του. Θανατώθηκε σε ηλικία 12 ετών στην Αμφίπολη, μαζί με τη μητέρα του, μετά από διαταγή του Κασσάνδρου.

5. Α. E’ (τέλη 4ου – αρχές 3ου αι. π.Χ.). Γιος του Κασσάνδρου και της Θεσσαλονίκης, αδελφής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ανέβηκε στον θρόνο το 296 π.Χ., μετά τον θάνατο του αδελφού του Φιλίππου, ο οποίος είχε διαδεχτεί τον Κάσσανδρο, και βασίλευσε με τον άλλο αδελφό του, τον Αντίπατρο. Αργότερα φιλονίκησε μαζί του και ζήτησε τη βοήθεια του Δημητρίου του Πολιορκητή, αλλά όταν ο τελευταίος εμφανίστηκε, το 294, τα δύο αδέλφια είχαν ήδη συμφιλιωθεί. Ο Α. συνόδευσε τον Δημήτριο έως τη Θεσσαλία, με κρυφό σκοπό να τον δολοφονήσει, αλλά ο Δημήτριος το υποπτεύθηκε και πρόλαβε να σκοτώσει εκείνος τον Α., την παραμονή της ημέρας που θα σκοτωνόταν ο ίδιος.

6. Α. ΣΤ’ (2ος αι. π.Χ.). Αιχμαλωτίστηκε από τους Ρωμαίους και κόσμησε τον θρίαμβο του νικητή της Πύδνας (168 π.Χ.) Παύλου Αιμιλίου.

Τετράδραχμο του Αλεξάνδρου Α’ του Φιλέλληνα.

Στην αρχαία Αμφίπολη θανατώθηκε σε ηλικία 12 ετών, ο Αλέξανδρος Δ’, ο γιός του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της Ρωξάνης, το 311 π.Χ.

III

(; – 358 π.Χ.)Τύραννος των Φερών της Θεσσαλίας (369-358 π.Χ.). Ανέβηκε στον θρόνο, αφού πρώτα εξόντωσε τον προκάτοχό του Πολύφρονα. Μετά τον θάνατο του αντιπάλου του, βασιλιά της Μακεδονίας Αλεξάνδρου B’, κατόρθωσε να εδραιώσει την εξουσία του και πέτυχε να αποκρούσει την εισβολή των Θηβαίων στη Μακεδονία (368 π.Χ.), με τη βοήθεια των Αθηναίων συμμάχων του. Τον επόμενο χρόνο σύναψε συνθήκη ειρήνης με τον αρχηγό των Θηβαίων Επαμεινώνδα και ανακηρύχθηκε άρχοντας της Θεσσαλικής ένωσης. Η επεκτατική του πολιτική στη Θεσσαλία προκάλεσε όμως την αντίδραση των θεσσαλικών πόλεων, που έσπευσαν να ζητήσουν τη βοήθεια των Θηβαίων. Εκείνοι εισέβαλαν και πάλι στη Θεσσαλία, με αρχηγό τον Πελοπίδα, και συγκρούστηκαν με τις δυνάμεις του Α. στη θέση Κυνός Κεφαλές (364 π.Χ.). Στη μάχη αυτή οι Θηβαίοι, μολονότι έχασαν τον αρχηγό τους Πελοπίδα, σημείωσαν θριαμβευτική νίκη και υποχρέωσαν τον Α. να υπογράψει συνθήκη ειρήνης, που επέβαλε την απόδοση στους Θεσσαλούς των πόλεων που βρίσκονταν υπό την κατοχή του και τη δέσμευση να ακολουθεί τους Βοιωτούς στις εκστρατείες τους. Από το 361 έως το 360 π.Χ. ο Α. επιδόθηκε σε ληστρικές επιχειρήσεις στην περιοχή των Κυκλάδων και συγκρούστηκε στη Σκόπελο (αρχ. Πεπάρηθος) με τις δυνάμεις των Αθηναίων, που είχαν σπεύσει να ενισχύσουν τους πολιορκούμενους κατοίκους του νησιού. Ο Α., τον οποίο ο Ξενοφών χαρακτηρίζει «Άδικov ληστήν και κατά γην και κατά θάλατταν» (Ελλην. σ. 4,35), παρέμεινε στην εξουσία επί έντεκα χρόνια και έπεσε θύμα δολοφονίας που εκτέλεσαν τα αδέλφια της γυναίκας του, ύστερα από παρακίνηση της ίδιας.

IV

Όνομα δύο σημαινόντων Μακεδόνων.

1. Γιος του Πολυσπέρχοντα (; – 314 π.Χ.). Έγινε στρατηγός του Κασσάνδρου, στη διαμάχη του εναντίον του Αντίγονου, αλλά δολοφονήθηκε το 314 π.Χ. από Σικυώνιους, την πατρίδα των οποίων είχε υποδουλώσει. Η γυναίκα του Κρατησίπολη, για να εκδικηθεί τον φόνο του, παρέδωσε τη Σικυώνα μαζί με την Κόρινθο στον Πτολεμαίο τον Σωτήρα.

2. Γιος του τελευταίου βασιλιά της Μακεδονίας, Περσέα (μέσα 2ου αι. π.Χ.). Μετά την ήττα του πατέρα του στην Πύδνα, παραδόθηκε στους Ρωμαίους και άσκησε χειρωνακτικά επαγγέλματα στη Ρώμη.

V

Όνομα δύο βασιλιάδων της Ηπείρου.

1. Α. A’ (; – 330 π.Χ.).Γιος του ηγεμόνα των Μολοσσών Νεοπτόλεμου, αδελφός της συζύγου του Φίλιππου Β’,Ολυμπιάδας. Ο Φίλιππος τον βοήθησε να διώξει τον θείο του Αρύββα και να καταλάβει την αρχή. Όταν ο Φίλιππος παντρεύτηκε την Κλεοπάτρα, η Ολυμπιάδα κατέφυγε στον αδελφό της και τον παρακινούσε εναντίον του συζύγου της, αλλά ο Φίλιππος ξέφυγε δίνοντας για σύζυγο στον Α. την κόρη του με την Ολυμπιάδα, που λεγόταν και αυτή Κλεοπάτρα. Στους γάμους του Α. σκοτώθηκε ο Φίλιππος από τον Παυσανία. Ο Α. σκοτώθηκε με προδοσία το 330 π.Χ., ενώ πολεμούσε στην Ιταλία.

2. Α. B’ (3ος αι. π.Χ.). Γιος του Πύρρου από τη Λάνασσα, κόρη του τυράννου των Συρακουσών Αγαθοκλή. Ανέβηκε στον θρόνο το 272 π.Χ., νικήθηκε από τον αδελφό του Αντιγόνου Δημήτριο, κατέφυγε στην Ακαρνανία, ξαναγύρισε στην Ήπειρο ως βασιλιάς, πολέμησε τον βασιλιά των Ιλλυριών Μανούνιο, και πέθανε δηλητηριασμένος μεταξύ 262 και 258 π.Χ. Τον διαδέχθηκε η αδελφή και γυναίκα του Ολυμπιάδα, που σύναψε ειρήνη με τη Μακεδονία.

VI

Όνομα φιλοσόφων, συγγραφέων, καλλιτεχνών και άλλων ιστορικών προσώπων των αρχαίων χρόνων.

1. Ανδριαντοποιός, στον οποίο μερικοί αποδίδουν τη φιλοτέχνηση της Αφροδίτης της Μήλου.

2. Α. ο Αιτωλός (3ος αι. π.Χ.). Γραμματικός και ποιητής. Γεννήθηκε στην Πλευρώνα της Αιτωλίας και έζησε στην αυλή του Αντίγονου Γονατά στη Μακεδονία και του Πτολεμαίου του Φιλάδελφου, όπου ασχολήθηκε με την κατάταξη των τραγωδιών και των σατυρικών δραμάτων στη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Ανήκε στην Πλειάδα.Από τα έργα του σώθηκαν ένας τίτλος δράματος (Αστραγαλίζοντες),αποσπάσματα από ελεγείες (Μούσαι, Απόλλων,όπου ίσως προσέφερε μια αντανάκλαση του δράματος Ανθεύς του Αγάθωνος), καθώς και από επύλλια (Αλιεύς και Κίρκα,αν και η τελευταία αμφισβητείται).

3. Α. ο Πολυΐστωρ (1ος αι. π.Χ.). Γραμματικός και λόγιος. Γεννήθηκε στη Μίλητο και έφτασε στη Ρώμη μετά τον πρώτο Μιθριδατικό πόλεμο, αιχμάλωτος του Κορνηλίου Λέντουλου, ο οποίος τον απελευθέρωσε (82 π.Χ.) και του ανέθεσε τη μόρφωση των παιδιών του. Άνθρωπος με ευρύτατες γνώσεις, έγραψε πλήθος έργων («συνέγραψε βίβλους αριθμού κρείττους» κατά Σούδα) είτε εθνογραφικά (για την Αίγυπτο, τη Λιβύη, τη Συρία, τις Ινδίες, τους Ασσύριους, τους Ιουδαίους, τους Χαλδαίους) είτε άλλα που μαρτυρούν μεγάλη ποικιλία ενδιαφερόντων (Περί Ρώμης, Περί του εν Δελφοίς Χρηστηρίου, Περί πυθαγορείων συμβόλων, Συναγωγή θαυμασίων).Από όλα αυτά σώθηκαν μόνο οι τίτλοι και ελάχιστα αποσπάσματα. Το κύριο μέρος του έργου του φαίνεται πως είχε σκοπό να γνωρίσει στους Ρωμαίους την Ανατολή. Οπωσδήποτε όμως καλλιέργησε ένα νέο είδος, τη γεωγραφική και ιστορική περιήγηση, που οδήγησε στην ιδιαίτερη γραμματεία των περιηγητών.

4. Α. ο Εφέσιος (1ος αι. π.Χ.). Ρήτορας και πολιτικός, που θεωρείται από τον Στράβωνα ένας από τους διασημότερους άντρες της Εφέσου. Έγραψε τα Φαινόμενα και ένα ποίημα με διδακτικό περιεχόμενο, το οποίο μιμήθηκε ο Διονύσιος ο Περιηγητής. Τα αποσπάσματα του έργου του που διασώθηκαν εκδόθηκαν από τον Μάινεκ στα Analecta Alexandrina (Βερολίνο, 1843).

5. Α. ο Αβωνοτειχίτης. Βλ. λ. Αλέξανδρος Αβωνοτειχίτης.

6. Α. ο Αφροδισιεύς (2ος – 3ος αι. μ.Χ.). Περιπατητικός φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Αφροδισιάδα της Καρίας και δίδαξε αριστοτελική φιλοσοφία στην Αθήνα μεταξύ 198 και 211 μ.Χ. Από τα πρωτότυπα έργα του αξίζει να αναφερθούν το Περί ειμαρμένης,στο οποίο υπεραμύνεται της αριστοτελικής αρχής της ελευθερίας της βούλησης εναντίον της αιτιοκρατίας των στωικών, και το Περί ψυχής,όπου επίσης επιτίθεται σε στωικές αντιλήψεις. Όμως, είναι κυρίως ξακουστός ως ο μεγαλύτερος σχολιαστής του Αριστοτέλη (σώζονται τα υπομνήματά του στα Αναλυτικά πρότερα). Ιδιαίτερη επίδραση στη μεταγενέστερη φιλοσοφική σκέψη άσκησε η ερμηνεία που έδωσε ο Α. Αφροδισιεύς στην αριστοτελική αντίληψη περί του νου, την οποία αναπτύσσει στα δύο βιβλία του Περί ψυχής.Πρόκειται ουσιαστικά για τη θεωρία του προσωπικού θανάτου, που επανεμφανίζεται στην Αναγέννηση, μετά τη μετάφραση στη Δύση του πρώτου βιβλίου Περί ψυχής του Αριστοτέλη (1495).

7. Α. ο Αιγαίος (4ος αι. μ.Χ.). Περιπατητικός φιλόσοφος, που καταγόταν από τις Αιγές της Μυσίας και υπήρξε, μαζί με τον φιλόσοφο Χαιρήμονα, δάσκαλος του Νέρωνα, τον οποίο αποκαλούσε «πηλόν αίματι πεφυρμένον». Έγραψε υπομνήματα στις Κατηγορίες του Αριστοτέλη, που χρησιμοποίησε ο Α. ο Αφροδισιεύς. Η άποψη ότι έγραψε υπομνήματα και στο Περί ουρανού του Αριστοτέλη αποδείχτηκε αβάσιμη, επειδή οφειλόταν σε παρανάγνωση σχετικού χωρίου του Σιμπλίκιου.

8. Α. ο Τραλλιανός (6ος αι. μ.Χ.). Έλληνας γιατρός από τις Τράλλεις της Λυδίας. Αδελφός του αρχιτέκτονα Ανθεμίου, δίδαξε ιατρική στη Ρώμη. Εκτός από ένα έργο του για τα μάτια και μια επιστολή Περί σκωλήκων,έγραψε ένα δωδεκάτομο έργο περί παθολογίας και θεραπευτικής, το οποίο, αφού μεταφράστηκε στα λατινικά και έπειτα στα αραβικά, επηρέασε τη διδασκαλία της ιατρικής κατά τον Μεσαίωνα.

VII

(; – 328 μ.Χ.) Πατριάρχης Αλεξανδρείας από το 313 έως το 326 (ή, κατ’ άλλους, έως το 328). Αναφέρεται από τους χρονικογράφους ως «ιεράρχης τίμιος, μεγαλοπρεπής, φιλόθεος και φιλάνθρωπος». Αντιμετώπισε πολλές αντιξοότητες εξαιτίας της δραστηριότητας του σχισματικού επίσκοπου Λυκόπολης Μελίτιου και της διάδοσης των δοξασιών του Αρείου, ιερέα από τη Λιβύη. Για να αντικρούσει τις θεωρίες του δεύτερου, συγκάλεσε σύνοδο (320 ή 321) στην Αλεξάνδρεια από περίπου εκατό ιερωμένους της Αιγύπτου και της Λιβύης, οι οποίοι τις καταδίκασαν και απομάκρυναν τον Άρειο από την Αίγυπτο. Ο σάλος όμως δεν τερματίστηκε και χρειάστηκε να συγκληθεί η Α’ Οικουμενική Σύνοδος (325), που θεμελίωσε τη δογματική διδασκαλία της ορθοδοξίας. Τον Άρειο καταδίκασε αργότερα και η νέα σύνοδος στη Νίκαια. Ο A. επέδειξε και συγγραφικό έργο, από το οποίο όμως δεν διασώθηκαν παρά μόνο δύο κείμενα εγκυκλίων του.

VIII

(; – 337 μ.Χ.)Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (314-337). Άσπονδος αντίπαλος του αιρεσιάρχη Αρείου. Όταν ο γιος και διάδοχος του Μεγάλου Κωνσταντίνου, Κωνστάντιος, τον διέταξε να δεχτεί σε ακρόαση τον Άρειο, εκείνος αρνήθηκε. Το ίδιο βράδυ, ο Άρειος βρήκε τραγικό θάνατο, «διότι ενώ εξεπλήρωνε φυσικήν ανάγκην εχύθησαν όλα τα εντόσθια και ούτως απέψυξεν» (Νικοδήμου Αγιορείτη: Συναξάριον του αγίου Αλεξάνδρου Κωνσταντινουπόλεως).Ο πατριάρχης Α. πραγματοποίησε σε προχωρημένη ηλικία πολλές περιοδείες για να εξηγήσει στο ποίμνιό του τις αποφάσεις της Α’ Οικουμενικής Συνόδου.

IX

Όνομα δύο πατριαρχών Αντιοχείας.

1. Α. Α’ (τέλη 4ου – αρχές 5ου αι.). Πατριάρχης Αντιοχείας (413-420/21). Ο Α. κατά τη διάρκεια της θητείας του στον πατριαρχικό θρόνο κατόρθωσε να αποκαταστήσει την ενότητα μεταξύ των αντίπαλων μερίδων του ποιμνίου του. Οι χρονικογράφοι τον χαρακτηρίζουν «ο τα πάντα άριστος».

2. Α. Β’ Ταχάν (1869 – 1958). Πατριάρχης Αντιοχείας (1931 – 1958). Ήταν Σύριος στην καταγωγή. Σπούδασε στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης και στη Θεολογική Ακαδημία του Κιέβου. Το 1900 διορίστηκε ηγούμενος στο πατριαρχικό μετόχι της εκκλησίας Αντιοχείας στη Μόσχα. Το 1903 χειροτονήθηκε μητροπολίτης Ταρσού και Αδάνων, το 1908 μετατέθηκε στην Τρίπολη και τελικά έγινε πατριάρχης.

X

(; – 913).Αυτοκράτορας του Βυζαντίου, τρίτος γιος του Βασιλείου του Μακεδόνα. Βασίλευσε από κοινού με τον αδελφό του Λέοντα τον Σοφό έως τον θάνατο του δεύτερου (912), οπότε και έμεινε μόνος αυτοκράτορας. Ήταν ακόλαστος, δεισιδαίμονας και ανίκανος στη διαχείριση του κράτους. Πέθανε από τις μεγάλες καταχρήσεις το 913.

XI

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Ο μάρτυς και «οι συν αυτώ τριάκοντα», μεταξύ των οποίων οι Αλφειός, Ζώσιμος και Μάριος, οι οποίοι μαρτύρησαν με ξίφος. Η μνήμη τους τιμάται στις 28 Σεπτεμβρίου.

2. Ο μάρτυς «μετά Κρονίωνος». Μαρτύρησαν επί Δεκίου, στην Αλεξάνδρεια, αφού τους περιέβρεξαν με βρασμένο ασβέστη. Η μνήμη τους τιμάται στις 30 Οκτωβρίου.

3. Ο μάρτυς «μετά των αυταδέλφων αυτού» Αλφειού και Ζώσιμου. Κατάγονταν από την Πισιδία και ήταν σιδηρουργοί στο επάγγελμα. Πέθαναν με μαρτυρικό τρόπο επί Διοκλητιανού. Η μνήμη τους τιμάται στις 28 Οκτωβρίου.

4. Ο Θεσσαλονικεύς. Πέθανε με μαρτυρικό τρόπο επί Μαξιμιανού. Η μνήμη του τιμάται στις 7 Νοεμβρίου.

5. Ο μάρτυς «ο εν Κορίνθω μαρτύρησας». Η μνήμη του τιμάται στις 24 Νοεμβρίου.

6. Επίσκοπος Ιεροσολύμων. Μαρτύρησε στη Ρώμη επί Δεκίου, όπου στάλθηκε σιδηροδέσμιος από τον άρχοντα της Καισαρείας. Ο Α. ρίχτηκε στα θηρία, αλλά αυτά δεν τον άγγιξαν. Τότε προσευχήθηκε και πέθανε. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Δεκεμβρίου.

7. Ο μάρτυς «ο εν Δριζιπάρω της Θράκης». Καταγόταν από τη Νάπολη της Ιταλίας και έζησε επί Μαξιμιανού. Ενώ ήταν στρατιώτης, πιάστηκε και βασανίστηκε. Μετά οδηγήθηκε στην Καρχηδόνα όπου κρεμάστηκε. Στη συνέχεια τον έφεραν στη Μαρκιανούπολη όπου του έκαψαν το πρόσωπο με λαμπάδες και τέλος στη Θράκη όπου και αποκεφαλίστηκε. Η μνήμη του τιμάται στις 25 Φεβρουαρίου.

8. Ο μάρτυς «ο εν Πύδνη». Αναφέρεται αόριστα ως χριστιανός με πλούσια δράση. Πέθανε με μαρτυρικό τρόπο. Η μνήμη του τιμάται στις 14 Μαρτίου.

9. Ο πάπας της Ρώμης. Η μνήμη του τιμάται στις 16 Μαρτίου (βλ. λ. Αλέξανδρος. Όνομα παπών της Ρώμης).

10. Ο μάρτυς. Μαρτύρησε με ξίφος, μαζί με τους Βάρβαρο και Ακόλουθο. Η μνήμη τους τιμάται στις 14 Μαΐου.

11. Ο μάρτυς. Αποκεφαλίστηκε μαζί με τον συνυπηρέτη του Αστέριο, επειδή αρνήθηκαν να βασανίσουν τον συνυπηρέτη τους Θαλλέλαιο μετά από διαταγή του άρχοντα Θεοδώρου. Η μνήμη τους τιμάται στις 20 Μαΐου.

12. Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Η μνήμη του τιμάται στις 29 Μαΐου (βλ. λ. Αλέξανδρος. Πατριάρχης Αλεξανδρείας).

13. Ο μάρτυς και η Αντωνίνα. Καταγόταν από τα Κρόδαμα ή Κόδραμα. Η Αντωνίνα είχε συλληφθεί και εγκλειστεί, για τιμωρία, σε οίκο ανοχής. Εκεί την βρήκε ο νεαρός Α. και θέλησε να τη φυγαδεύσει. Τους είδαν όμως στρατιώτες και τους κατήγγειλαν στον ηγεμόνα, ο οποίος τους έπιασε, τους βασάνισε φριχτά και τους έριξε σε λάκκο με φωτιά, όπου βρήκαν τραγικό θάνατο. Η μνήμη τους τιμάται στις 10 Ιουνίου.

14. Ο «εν Ικονίω». Η μνήμη του τιμάται στις 21 Αυγούστου.

15. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Η μνήμη του τιμάται στις 30 Αυγούστου (βλ. λ. Αλέξανδρος. Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως).

16. Ο μάρτυς και Άμμων. Θεωρούνται μαθητές του Ωριγένη. Πέθαναν με μαρτυρικό τρόπο στη Σολέα της Κύπρου. Δεν έχει προσδιοριστεί ημερομηνία μνήμης τους.

17. Α. Νιέφσκι. Ρώσος άγιος. Η μνήμη του τιμάται στις 23 Νοεμβρίου και στις 30 Αυγούστου (βλ. λ. Αλέξανδρος Νιέφσκι).

18. Ο νεομάρτυς «εκ Θεσσαλονίκης». Όταν βρέθηκε στη Σμύρνη, έγινε μωαμεθανός και δερβίσης και μάλιστα επισκέφθηκε τη Μέκκα. Μεταμέλησε όμως και επανήλθε στον χριστιανισμό. Οδηγήθηκε τότε από τους Τούρκους στη Σμύρνη, όπου αποκεφαλίστηκε το 1794. Η μνήμη του τιμάται στις 26 Μαΐου.

19. Ο Μηθύμνης. Σύμφωνα με την παράδοση του 18ου αι., διετέλεσε πρώτος επίσκοπος Μηθύμνης. Παλαιότερα όμως είχε επίσης θεωρηθεί επίσκοπος Μυτιλήνης ή Αλεξανδρείας. Εκτός από το ασκητήριό του, σώζονται η λάρνακά του και μερικοί μικροί ναοί που φέρουν το όνομά του. Σώζονται επίσης εικόνες και ακολουθίες του. Τα λείψανά του όμως πετάχτηκαν από τους Τούρκους, όταν κατέλαβαν το μοναστήρι του. Στη Λέσβο, και ιδίως στις βόρειες περιοχές του νησιού, τιμάται ως άγιος, παλαιός επίσκοπος, ο οποίος ασκήτεψε στο χωριό Λαφιώνα και τάφηκε εκεί σε λάρνακα που σώζεται ακόμα και η οποία ανάγεται στον 5ο αι. μ.Χ.

XII

Όνομα παπών της Ρώμης.

1. Α. A’, πάπας της Ρώμης (106-115). Διάδοχος του Ευαρέστου. Άγιος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Πιστεύεται ότι θανατώθηκε στους διωγμούς των χριστιανών.

2. Α. Β’, πάπας της Ρώμης (1061-73). Υιοθέτησε αυστηρά μέτρα για την τιμωρία της σιμωνίας και επανέφερε σε ισχύ τα διατάγματα για την αγαμία του κλήρου.

3. Α. Γ’, πάπας της Ρώμης (1159-81). Διετέλεσε καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Μπολόνια και γραμματέας του πάπα Αδριανού Δ’, τον οποίο και διαδέχτηκε. Η εκλογή του αμφισβητήθηκε από τους αντίπαπες Βίκτορα και Πασκουάλε, τους οποίους υποστήριζε με τα όπλα ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος. Ο πόλεμος κράτησε 17 χρόνια και ο Α. αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη Ρώμη (1161). Τελικά ο αυτοκράτορας υποχώρησε (1176) και ο Α. συγκάλεσε τη Γ’ σύνοδο του Λατερανού, η οποία όρισε ότι τους πάπες θα εκλέγουν μόνο οι καρδινάλιοι. Προσπάθησε επίσης να επιτύχει την ένωση με την Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά απέτυχε, γιατί ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μανουήλ Κομνηνός δεν ενέκρινε τις Σταυροφορίες. Ο Α. πέθανε τo 1181, εξόριστος στην Τσίβιτα Καστελάνα, έπειτα από εξέγερση του ρωμαϊκού λαού.

4. Α. Δ’, πάπας της Ρώμης (1254-61). Πολέμησε χωρίς επιτυχία τον Μαμφρέδο, γιο του Φρειδερίκου B’, ο οποίος είχε καταλάβει τη Ν Ιταλία. Ομαλοποίησε τις σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Λατίνων στην Κύπρο και έκανε προτάσεις στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Θεόδωρο B’ Λάσκαρη για την ένωση των δύο Εκκλησιών.

5. Α. Ε’, πάπας της Ρώμης (1409-10). Ελληνικής καταγωγής, από την Κρήτη. Το αληθινό του όνομα ήταν Πέτρος Φίλαργος και η καταγωγή του από τις Καρές, τη σημερινή Νεάπολη του νομού Λασιθίου. Όταν πέθαναν οι γονείς του στον λοιμό του 1330, ανέλαβε την ανατροφή του ένας φραγκισκανός μοναχός του τοπικού καθολικού μοναστηριού του Αγίου Αντωνίου, ο οποίος του δίδαξε και τα πρώτα γράμματα. Συνέχισε τις σπουδές του στο καθολικό μοναστήρι του Αγίου Φραγκίσκου στον Χάνδακα (Ηράκλειο), όπου και έγινε μοναχός (1357). Αργότερα μετεκπαιδεύτηκε στη θεολογία στην Ιταλία και στο Παρίσι, ενώ δίδαξε και στο πανεπιστήμιο της γαλλικής πόλης. Ανέλαβε καθήκοντα ιεραποστόλου στη Βοημία και στη Λιθουανία και, όταν επέστρεψε, χρημάτισε σύμβουλος του δούκα του Μιλάνου, Ιωάννη Βισκόντι. Το 1402 έγινε αρχιεπίσκοπος Μιλάνου και οργανωτής της Συνόδου της Πίζας, η οποία καθαίρεσε δύο αντίπαπες που υπήρξαν σφετεριστές της παπικής εξουσίας και τον ανακήρυξε ομόφωνα νόμιμο πάπα με το όνομα Αλέξανδρος E’, στις 26 Ιουνίου του 1409. Ο νέος πάπας δεν έζησε όμως παρά μόνο δέκα μήνες μετά την εκλογή του. Πέθανε στις 4 Μαΐου 1410 και δεν μπόρεσε έτσι να μπει στην απελευθερωμένη Ρώμη και να ασκήσει την εξουσία του στο Βατικανό. Ο τάφος του –λαμπρό μαυσωλείο– βρίσκεται στον ναό του Αγίου Φραγκίσκου στην Μπολόνια. Ένας δρόμος της γενέτειράς του, Νεάπολης, έχει ονομαστεί οδός Πάπα Αλεξάνδρου E’.

6. Α. ΣΤ’ (Ροδρίγος Βοργίας, Ισπανία 1430 – Βατικανό 1503). Πάπας της Ρώμης (1492-1503). Ο πάπας Κάλλιστος Γ’ ήταν θείος του και σε αυτόν οφείλει την ανάδειξή του σε καρδινάλιο. Ήταν ευφυέστατος και επιδέξιος διπλωμάτης. Στην πολιτική δραστηριότητά του σημαντικό ρόλο έπαιξε ο γιος του Καίσαρας, ικανός αλλά στυγνός στρατηγός, ο οποίος τον ώθησε συχνά σε απάνθρωπες ωμότητες. Για τον πάπα αυτόν έχουν γραφτεί πολλά, χωρίς ωστόσο να υπάρχουν και βάσιμες αποδείξεις. Λέγεται, για παράδειγμα, ότι δηλητηρίασε πολλούς αντιπάλους του και ότι διατηρούσε σχέσεις με την κόρη του Λουκρητία, στην οποία είχε αναθέσει την οικονομική διαχείριση του Βατικανού. Στο ενεργητικό του Α. καταγράφηκε η καταπολέμηση –με κάθε μέσο– του τουρκικού επεκτατισμού. Επί τέσσερα συνεχή χρόνια (1499-1502) εκχωρούσε το ένα δέκατο των εσόδων του κλήρου για την οργάνωση αντιοθωμανικής σταυροφορίας και προσπαθούσε να πείσει τους χριστιανούς ηγεμόνες να συμμετάσχουν. Ο θάνατος όμως ματαίωσε τις προσπάθειές του. Λέγεται μάλιστα, χωρίς να υπάρχουν αποδείξεις, ότι τον δηλητηρίασε ο γιος του Καίσαρας, αν και αυτό σήμερα αμφισβητείται τελείως. Πέθανε, όπως απέδειξαν οι έρευνες, από ελονοσία.

7. Α. Ζ’ (Φάβιος Τσίγκι), πάπας της Ρώμης (1655-67). Αντιτάχθηκε στον ιανσενισμό και ήρθε σε σύγκρουση με τη Γαλλία, αλλά αναγκάστηκε τελικά να υποχωρήσει (1664).

8. Α. H’ (Πέτρος Οτομπόνι), πάπας της Ρώμης (1689-91). Βοήθησε ηθικά και υλικά τη Βενετία στους πολέμους της κατά των Τούρκων και πλούτισε τη Βιβλιοθήκη του Βατικανού με την αγορά των βιβλίων και της συλλογής χειρογράφων της βασίλισσας Χριστίνας της Σουηδίας.

Ο πάπας Αλέξανδρος ΣΤ’, ο επιλεγόμενος Βοργίας, όπως απεικονίζεται σε λεπτομέρεια από το έργο «Αναστημένος Χριστός» του Πιντουρίκιο (Μουσείο του Βατικανού, Ρώμη· φωτ. Igda).

XIII

Όνομα τριών τσάρων της Ρωσίας.

1. Α. Α’ Πάβλοβιτς (Πετρούπολη 1777 – Ταγκανρόγκ 1825). Ανέβηκε στον θρόνο στις 11 Μαρτίου 1801, μετά τη δολοφονία του πατέρα του Παύλου. Υπό την επιρροή νεαρών φίλων του, που είχαν διαπαιδαγωγηθεί όπως και ο ίδιος με το πνεύμα του διαφωτισμού, αλλά και με ρομαντικές τάσεις, υιοθέτησε αμέσως φιλελεύθερα μέτρα. Στο μεταξύ, οι σχέσεις με τη Γαλλία χειροτέρευαν, για να οδηγηθούν τελικά στον πόλεμο του 1805 –αφού προηγουμένως ο Α. είχε συγκροτήσει με την Αγγλία και την Πρωσία την τρίτη συμμαχία κατά του Ναπολέοντα– και στην ήττα του Αούστερλιτς. Μετά την ήττα του στο Φρίντλαντ, επειδή γοητεύτηκε προς στιγμήν από το πολιτικό και στρατιωτικό δαιμόνιο του Ναπολέοντα, υπέγραψε τη συνθήκη του Τίλσιτ (1807), που προέβλεπε τη διανομή της Ανατολής μεταξύ των δύο αυτοκρατόρων (τότε οι Γάλλοι παραχώρησαν τα Επτάνησα στους Ρώσους), και προσχώρησε στον ηπειρωτικό αποκλεισμό. Την περίοδο 1807-12 διεξήγαγε νικηφόρες πολεμικές εκστρατείες εναντίον της Σουηδίας και της Τουρκίας, ενώ κατέκτησε τη Φιλανδία και τη Βεσσαραβία. Στο εσωτερικό, ο υπουργός του Μιχαήλ Σπεράνσκι κατάρτισε ένα σχέδιο φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων, οι οποίες όμως ήταν υπερβολικά τολμηρές για να γίνουν αποδεκτές. Κατά την εκστρατεία του Ναπολέοντα εναντίον της Ρωσίας αποδείχτηκε αρκετά ισχυρός, ώστε να αναγκάσει τη Μεγάλη Στρατιά σε καταστροφική υποχώρηση. Εμφανίστηκε τότε ως αρχηγός της έκτης συμμαχίας εναντίον του Ναπολέοντα και μπήκε θριαμβευτής στο Παρίσι στις 31 Μαρτίου 1814. Ο μεγάλος πόλεμος όμως, που φάνηκε να τον συνδέει στενά με τον λαό του, επέδρασε και σε μια βαθιά μεταβολή στον χαρακτήρα του. Μια κρίση μυστικισμού, υπό την επίδραση και μιας μυστικοπαθούς Γερμανίδας, της βαρόνης Κρίντενερ, τον οδήγησε στην ίδρυση της Ιερής Συμμαχίας και στην υιοθέτηση μιας αντιδραστικής στάσης, τόσο στα εσωτερικά ζητήματα όσο και στην εξωτερική πολιτική. Τελικά εγκατέλειψε τον θρόνο υπέρ του αδελφού του, Νικολάου, και κατά μία εκδοχή πέθανε ερημίτης στη Σιβηρία.

2. Α. Β’ Νικολάγεβιτς (Μόσχα 1818 – Πετρούπολη 1881). Ανέβηκε στον θρόνο το 1855 μετά τον θάνατο του πατέρα του Νικολάου Α’, κατά τη διάρκεια της τελευταίας και ατυχούς για τη χώρα του φάσης του πολέμου της Κριμαίας. Αμέσως μετά τη Συνθήκη του Παρισιού, εγκαινίασε ένα μεγαλόπνοο σύστημα μεταρρυθμίσεων, χωρίς όμως να θίξει το απολυταρχικό καθεστώς. Το 1858 διακήρυξε την απελευθέρωση των δουλοπάροικων που ανήκαν στα κτήματα του στέμματος. Στις 19 Φεβρουαρίου 1861 διακήρυξε την κατάργηση της δουλείας. Προσπάθησε έπειτα να επιταχύνει τον εκσυγχρονισμό με διοικητικές μεταρρυθμίσεις, δημιουργώντας τις ζέμστβο,αιρετές συνελεύσεις που χειρίζονταν τα προβλήματα των επαρχιών και των κυβερνείων. Αναμόρφωσε επίσης τη δικαιοσύνη, με τη δημιουργία σώματος μόνιμων δικαστών, παραχώρησε ευρεία αυτονομία στα πανεπιστήμια και έλαβε μέτρα για την ανάπτυξη της μέσης παιδείας. Όμως, ο ολοένα σαφέστερα ριζοσπαστικός προσανατολισμός της παιδείας, η εξάπλωση του σοσιαλισμού, σε συνδυασμό με τις πολωνικές εξεγέρσεις του 1863 και μια δολοφονική απόπειρα εναντίον του το 1866, ανάγκασαν τον Α. να εγκαταλείψει τις φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις. Υπό την επίδραση σλαβόφιλων συμβούλων, όπως ο κόμης Τολστόι, υιοθέτησε απολυταρχικές και εθνικιστικές θέσεις, με επακόλουθο την εξέγερση των νεαρών διανοουμένων. Στην εξωτερική πολιτική, κατά τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του ξαναγύρισε στην παραδοσιακή ρωσική τακτική, που απέβλεπε σε επέκταση στα Βαλκάνια, ιδίως μετά τον νικηφόρο πόλεμο του 1876-77 εναντίον της Τουρκίας. Μετά τον πόλεμο, οι επαναστατικές ζυμώσεις ξανάρχισαν με μεγαλύτερη ένταση παρά τα σκληρότερα κατασταλτικά μέτρα. Δολοφονήθηκε στις 13 Μαρτίου 1881, μόλις είχε υπογράψει διάταγμα με το οποίο δημιουργούσε νομοθετική συνέλευση.

3. Α. Γ΄ Αλεξάνδροβιτς (Πετρούπολη 1845 – Λεβάδια Κριμαίας 1894). Η βασιλεία του, που άρχισε αμέσως μετά τη δολοφονία του πατέρα του Αλέξανδρου B’ (1881), χαρακτηρίζεται από σκληρή καταδίωξη των επαναστατικών ομάδων, από περιορισμούς στον τομέα των ζέμστβο και από την προσπάθεια ενίσχυσης του απολυταρχισμού. Η κυβέρνηση του Α. ακολούθησε αυστηρή οικονομική πολιτική και επέβαλε υψηλούς τελωνειακούς δασμούς προς όφελος της εθνικής παραγωγής. Άρχισε τότε η κατασκευή του υπερσιβηρικού σιδηροδρόμου, για τη σύνδεση της ευρωπαϊκής Ρωσίας με τις ασιατικές κτήσεις. Ο Α. σύναψε αμυντική συμμαχία με τη Γαλλία (1891), με σκοπό την αποκατάσταση της ευρωπαϊκής ισορροπίας, που την απειλούσε η Τριπλή Συμμαχία. Στην εσωτερική πολιτική ακολούθησε αυστηρά εθνικιστικές τάσεις, όπως μαρτυρούν οι προσπάθειες βίαιης ενσωμάτωσης των βαλτικών και φιλανδικών επαρχιών, καθώς και η ένταση του αντισημιτισμού.

Ο τσάρος Αλέξανδρος Α’ τέθηκε ο ίδιος επικεφαλής των ρωσικών στρατευμάτων κατά του Ναπολέοντα την περίοδο 1812-14. Στη φωτογραφία, πίνακας του Π. Γκονέσε από μάχη μεταξύ Γάλλων και Ρώσων (Ιστορικό Μουσείο, Μόσχα).

XIV

Όνομα διαφόρων βασιλιάδων της Ευρώπης.

1. Α. Β’ (1198 – 1249). Βασιλιάς της Σκοτίας (1214-49). Ανέβηκε στον θρόνο το 1214 και πέτυχε να καταστείλει στάσεις αρχηγών και φατριών. Πολέμησε μαζί με τους Άγγλους ευπατρίδες εναντίον του Ιωάννη Ακτήμονα, τον οποίο υποχρέωσαν να υπογράψει τον Μεγάλο Χάρτη των Ελευθεριών (Magna Carta Libertatum). Για τη συμμετοχή του στα γεγονότα αυτά αφορίστηκε από τον πάπα Ιννοκέντιο Γ’. Συμμάχησε με τους Γάλλους για νααντιμετωπίσει την εχθρότητα του Άγγλου βασιλιά, αλλά μετά τον θάνατο του Ιωάννη του Ακτήμονα διατήρησε φιλικές σχέσεις με το βασίλειο της Αγγλίας. Το 1237 δέχτηκε τη διαιτησία των λεγάτων του πάπα και παραιτήθηκε από τις αξιώσεις του εις βάρος της Αγγλίας. Πέθανε κατά τη διάρκεια εκστρατείας εναντίον του υποτελούς στον βασιλιά της Νορβηγίας Δούκα του Αργκίλ (περιοχή της νοτιοδυτικής Σκοτίας).

2. Α. Γ’, βασιλιάς της Σκοτίας (1241 – 85), γιος του Α. B’. Απέκρουσε τις αξιώσεις του Ερρίκου Γ’ της Αγγλίας περί υποταγής και κατάφερε αργότερα (1266) να εξαγοράσει από τους Νορβηγούς τα Δυτικά Νησιά και τη νήσο Μαν.

3. Ηγεμόνας της Βουλγαρίας (14oς αι.). Νίκησε τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ανδρόνικο στο Ρουσόκαστρο. Συμμάχησε έπειτα μαζί του και προσφέρθηκε να βοηθήσει τους Βυζαντινούς στη ναυπήγηση στόλου για την αντιμετώπιση των Τούρκων, που αποτελούσαν κοινή απειλή για όλες τις βαλκανικές ηγεμονίες, χωρίς όμως επιτυχία.

4. Α. A’ (1377 – 1443). Βασιλιάς της Γεωργίας. Νεαρός ακόμη, πήρε ενεργό μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα της χώρας του εναντίον των Ασιατών του Ταμερλάνου που την είχαν κατακτήσει. Ανέβηκε στον θρόνο το 1414 και πέτυχε όχι μόνο να ολοκληρώσει και να σταθεροποιήσει την ανεξαρτησία του βασιλείου, αλλά και να εξασφαλίσει την ησυχία και την ευημερία των υπηκόων του αποφεύγοντας επιδέξια τις εξωτερικές περιπέτειες. Λίγο πριν από τον θάνατό του μοίρασε το κράτος στους τρεις γιους του, οι οποίοι με τη σειρά τους μοίρασαν ο καθένας τη δική του ηγεμονία στα παιδιά τους. Με τη διαίρεση αυτή του κράτους ο Α. συνέβαλε στην εξασθένισή του και στην εύκολη κατάκτησή του αργότερα από τον στρατό της Περσίας.

5. Α. Α’ ο Καλός (; – 1433). Ηγεμόνας της Μολδαβίας, γιος του βασιλιά Ρωμανού. Αναγνώρισε την επικυριαρχία του βασιλιά της Πολωνίας Βλαδισλάβου (1402) που είχε επεκτατικές βλέψεις. Η επικυριαρχία αυτή αναγνωρίστηκε το 1412 και από τον βασιλιά της Ουγγαρίας. Το 1430 συμμάχησε με τον ηγεμόνα της Λιθουανίας εναντίον της Πολωνίας, αλλά ηττήθηκε.

6. Α. Γιαγκέλον (Jagellon, 1461 – 1506). Μεγάλος δούκας της Λιθουανίας και βασιλιάς της Πολωνίας. Ένωσε το δουκάτο της Λιθουανίας με την Πολωνία όπου βασίλευε ο αδελφός του Ιωάννης Αλβέρτος. Μετά τον θάνατο του τελευταίου ανακηρύχτηκε βασιλιάς της Πολωνίας και κατάφερε να επιβληθεί στις παραδουνάβιες χώρες, καθώς και στην υποτελή Πρωσία που είχε επαναστατήσει.

7. Πρίγκιπας του Βάτεμβεργκ (Κάσελ 1857 – Γκρατς 1893). Πρώτος ηγεμόνας του αυτόνομου βουλγαρικού κράτους (1879-86) μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1878. Αν και ο βουλγαρικός θρόνος τού δόθηκε κατ’ απαίτηση του τσάρου, ο Α. προσπάθησε να αποτινάξει την ασφυκτική ρωσική κηδεμονία. Η ρωσική διπλωματία στράφηκε τότε εναντίον του και παρότι ο Α. πραγματοποίησε την ένωση της Βουλγαρίας με την Ανατολική Ρωμυλία (1885) και απέκρουσε τους Σέρβους που είχαν εισβάλει στη χώρα του (1885), αναγκάστηκε να παραιτηθεί τον Αύγουστο του 1886, ύστερα από στρατιωτική συνωμοσία που είχε υποκινηθεί από τον τσάρο. Λίγες μέρες αργότερα οι νομιμόφρονες αξιωματικοί του βουλγαρικού στρατού τον επανέφεραν στον θρόνο, αλλά υποχρεώθηκε σε νέα παραίτηση μετά από επεμβάσεις της Ρωσίας και της Πρωσίας εναντίον του (7 Σεπτεμβρίου 1886).

8. Α. Α’ Οβρένοβιτς (1876 – 1903). Βασιλιάς της Σερβίας (1889-1903). Ανέβηκε στον θρόνο σε ηλικία δώδεκα ετών μετά την παραίτηση του πατέρα του Μιλάνου. Η περίοδος της βασιλείας του χαρακτηρίζεται από μεγάλες πολιτικές αναταραχές. Έναν χρόνο προτού ενηλικιωθεί κήρυξε πραξικοπηματικά τον εαυτό του ενήλικο, με τη βοήθεια του στρατού φυλάκισε τους συντηρητικούς αντιβασιλείς και βοήθησε να σχηματιστεί ριζοσπαστική κυβέρνηση. Σύντομα, όμως, το 1894, κατάργησε το φιλελεύθερο σύνταγμα του 1888 για να επαναφέρει το παλαιότερο και συντηρητικό του 1869. Το 1901, λόγω της αντίδρασης που προκάλεσε ο γάμος του με μια πρώην κυρία των τιμών της μητέρας του, προσπάθησε να αποδώσει ορισμένες ελευθερίες και να συνδιαλεχθεί με τους πολιτικούς αρχηγούς, χωρίς όμως επιτυχία. Έτσι κατέφυγε σε διώξεις και άλλα κατασταλτικά μέτρα. Δεν κατόρθωσε όμως να επιβληθεί στον δυσαρεστημένο στρατό που τελικά στασίασε (1903), σκότωσε τον Α. και τη σύζυγό του και ανακήρυξε βασιλιά της Σερβίας τον Πέτρο Καραγεόργεβιτς.

9. Α. A’ Καραγεόργεβιτς (1888 – 1934). Βασιλιάς των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων (1921-34), γιος του βασιλιά της Σερβίας Πέτρου Καραγεόργεβιτς και της Ζόρκας, θυγατέρας του ηγεμόνα του Μαυροβουνίου Νικολάου. Διακρίθηκε κατά τις σερβοβουλγαρικές εχθροπραξίες στον B’ Βαλκανικό πόλεμο του 1913. Κατά τον A’ Παγκόσμιο πόλεμο έγινε αρχιστράτηγος και εξελέγη αντιβασιλιάς το 1918 από το εθνικό συμβούλιο του Ζάγκρεμπ. Έγινε βασιλιάς το 1921. Προχώρησε στην ενοποίηση των τριών ηγεμονιών στο κράτος της Νοτιοσλαβίας (Γιουγκοσλαβίας), αλλά το 1929 επέβαλε δικτατορικό καθεστώς. Αποτέλεσμα της πολιτικής του και των πολιτικών αναταραχών και διακρίσεων εις βάρος των Κροατών ήταν η δολοφονία του από Κροάτη αυτονομιστή στη Μασσαλία (1934).

XV

(Αθήνα 1893 – Τατόι 1920). Βασιλιάς των Ελλήνων (1917-20), τέταρτος κατά σειρά και τρίτος από τη βασιλική οικογένεια των Γλίξμπουργκ. Γιος του Κωνσταντίνου Α’ και της Σοφίας, διαδέχτηκε στον θρόνο τον πατέρα του, ο οποίος στις 29 Μαΐου 1917, ύστερα από τελεσιγραφική απαίτηση των δυνάμεων της Αντάντ, υπέβαλε την παραίτησή του υπέρ του Α. Η αλλαγή αυτή διευκόλυνε την έξοδο της Ελλάδας από την ουδετερότητα και τη σύναψη συμμαχίας με την Αντάντ κατά των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Η περίοδος βασιλείας του Α. υπήρξε μάλλον ευτυχής· ήπιος και διαλλακτικός, διευκόλυνε σοβαρά την εξέλιξη των πολιτικών υποθέσεων της χώρας. Τον Νοέμβριο του 1919 ο Α. νυμφεύτηκε μυστικά με μοργανατικό γάμο την κόρη του στρατηγού Θρ. Μάνου, Ασπασία, από την οποία και απέκτησε κόρη, την πριγκίπισσα Αλεξάνδρα. Ο γάμος αυτός δημιούργησε πολύπλοκο ζήτημα, το οποίο όμως λύθηκε ύστερα, αφού με σχετικούς νόμους και διατάγματα νομιμοποιήθηκε ο γάμος. Τον Σεπτέμβριο του 1920 ένας πίθηκος του κήπου των ανακτόρων Τατοΐου δάγκωσε τον Α., ο οποίος, παρά τις προσπάθειες Ελλήνων και ξένων γιατρών, πέθανε από μόλυνση στις 12 Οκτωβρίου 1920. Κηδεύτηκε στην Αθήνα και τάφηκε στο βασιλικό κοιμητήριο Τατοΐου.

Ο Αλέξανδρος Α’, βασιλιάς των Ελλήνων (1917 – 20).

XVI

Επώνυμο αγωνιστών του 1821.

1. Οπλαρχηγός, ο οποίος καταγόταν από την Ήπειρο. Πολέμησε στη Μολδοβλαχία με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη.

2. Οπλαρχηγός, ο οποίος καταγόταν από την Πελοπόννησο. Σκοτώθηκε στο Σκουλένι το 1821.

3. Ηλίας. Καταγόταν από την Πελοπόννησο. Επικεφαλής μικρού σώματος Στεμνιτσιωτών, πολέμησε με τους Κολοκοτρωναίους και τον Πλαπούτα.

4. Κωνσταντίνος. Καταγόταν από τη Στεμνίτσα. Αναφέρεται ότι πολέμησε στην Καρύταινα.

XVII

Ονομασία πέντε πλοίων που χρησιμοποιήθηκαν στην Επανάσταση του 1821. Δύο από αυτά ήταν υδραίικα (το ένα ανήκε στους Στ. και Β. Βουδουραίους και το άλλο στον Δημ. Τσαμαδό). Άλλα δύο ήταν σπετσιώτικα, το ένα του Ανδρέα Σκλια και το άλλο του Γ. Χατζηανδρέου. Τέλος, το πέμπτο ήταν ψαριανό και ανήκε στον Ν. Χατζηαλεξανδρή. Και τα πέντε προσέφεραν σημαντικές υπηρεσίες στον Αγώνα.

XVIII

Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 440 μ., 10 κάτ.) της Λευκάδας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Λευκάδας. Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα του νησιού.

XIX

(Παπαδόπουλος, Πάπαρι Αρκαδίας 1936 –). Μητροπολίτης Μαντινείας και Κυνουρίας. Σπούδασε στη θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Χειροτονήθηκε διάκονος το 1968 και πρεσβύτερος το 1969. Υπηρέτησε ως καθηγητής σε σχολεία της μέσης εκπαίδευσης στην Τρίπολη και ιεροκήρυκας στη μητρόπολη Μαντινείας και Κυνουρίας, όπου ανέπτυξε πλούσια πνευματική και κοινωνική δράση, ίδρυσε το ίδρυμα τυφλών Η Αγία Παρασκευή (Τρίπολη), έγραψε ιστορικές και αγιολογικές μελέτες σχετικές με την τοπική εκκλησία και διηύθυνε το περιοδικό Αλιεύς. Κατά το χρονικό διάστημα 1976-84 διετέλεσε γραμματέας των συνοδικών δικαστηρίων της Ιεράς Συνόδου. Το 1984 εξελέγη μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλάσιου, όπου επίσης άφησε σημαντικό πνευματικό, κοινωνικό και φιλανθρωπικό έργο. Στις αρχές του 1995 μετατέθηκε στη μητρόπολη Μαντινείας και Κυνουρίας, όπου συνεχίζει το ποιμαντορικό του έργο. Συγκεκριμένα, στη νέα περιφέρειά του ανακαίνισε αρκετά παλαιά ιστορικά μοναστήρια, το μητροπολιτικό οίκημα στην Τρίπολη και το επισκοπείο στο Λεωνίδιο, ίδρυσε κατασκηνώσεις (Άγιος Ανδρέας Κυνουρίας), ραδιοφωνικό σταθμό, σχολή βυζαντινής μουσικής (Τρίπολη), εκδίδει το περιοδικό Αλιεύς και διευθύνει διάφορα φιλανθρωπικά ιδρύματα, όπως το Δεκάζειο γηροκομείο, τον Οίκο Τυφλών στην Τρίπολη, το Κοντορρούπειο γηροκομείο Λεωνιδίου κ.ά. Τελευταία κυκλοφόρησε το βιβλίο του Ιστορία της Ιεράς Μητροπόλεως Μαντινείας και Κυνουρίας.

* * *

ἀλέξανδρος, -ον (Α)

1. αυτός που υπερασπίζει τους άνδρες

2. (το θηλυκό) ως επίθετο τής Ήρας.

[ΕΤΥΜΟΛ. < ἀλέξω «υπερασπίζω» + -ἀνδρὸς < ἀνήρ].